دهه های 60 و 70 اوج شکوفایی ادبیات کودک و نوجوان در کشور بود - سفر به آنتالیا

در ابتدای این نشست، نادر قدیانی با اشاره به این که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در دهه های 60 و 70 اوج شکوفایی ادبیات کودک و نوجوان در کشور بود گفت: در این دوره نویسندگان و تصویرگران بسکمک شکوفا شدند؛ به گونه ای که فعالان حوزه کودک و نوجوان که امروزه فعالیت می کنند پدیده های آن دوران هستند.

وی ادامه داد: اگر نمایشگاه کتاب را به دو بخش تقسیم کنیم، می توان گفت نیمه اول برگزاری آن پررونق بوده و با مدیریت صحیحی که وجود داشت ناشران حوزه کودک و نوجوان به توسعه کمی و کیفی دست پیدا کردند. اما آن عظمت مردمی نمایشگاه کتاب عملا از نوزدهمین دوره برگزاری به بعد کمرنگ شد و ناشران کودک و نوجوان افول پیدا کردند. طبق آمارهای موجود در خانه کتاب و ادبیات ایران، 75 درصد کتاب های کودک و نوجوان توسط 100 ناشر فعال در این حوزه تولید می شود، اما وقتی بحث ثبت نام برای حضور در نمایشگاه مطرح می شود بیش از 2500 نفر برای حضور ثبت نام می کنند.

اهمیت تفکیک بخش نشر کودک و نوجوان از بزرگسال

در ادامه این نشست، عبدالعظیم فریدون با بیان این که در دهه های 60 و 70 تولید محتوا در حوزه نشر کودک و نوجوان به اوج خودش رسید، گفت: اما این فرایند در دهه 80 به دلایل مختلف به ویژه در حوزه تالیف و ترجمه کند شد. اما اگر بخواهیم به نمایشگاه کتاب اشاره کنیم باید بگوییم، در همه جهان بخش نشر کودک و نوجوان از بزرگسال تفکیک شده که این به دلیل اهمیت جایگاه مخاطب است. مخاطب کودک به دلیل شرایط سنی و نوع نگاهی که دارد نیازش با بزرگسال فرق می کند.

وی بیان کرد: در اینجا بحث مخاطب سنی و نیازهای سنی مطرح است، این اهمیت آنقدر زیاد است که هیچ رویداد فرهنگی را پیدا نمی کنید که در آن کودک و نوجوان با بزرگسال یکسان تلقی شود. در نمایشگاه کتاب هم از ابتدا گوشه چشمی به این موضوع وجود داشت و کم کم این مقوله پررنگ تر شد که این اتفاق مثبتی است. بعد از چند دوره بخش کودک و نوجوان در نمایشگاه کتاب به بخش تخصصی تبدیل شد اما در ادوار گذشته دچار فراز و نشیب شد.

فریدون اظهار کرد: برگزاری نمایشگاه کتاب همواره به عنوان فرصتی برای نشر کودک و نوجوان مطرح بوده است. شادابی و نشاط موجود در این رویداد و ارتباط دریافت با جهانی کودکی موضوع مهمی است. در این رویداد یک بخش جنبی هم وجود داشت که حائز اهمیت بود. اما، چون فرصت دیگری در طول سال فراهم نکردیم که این گروه سنی بتوانند از آن استفاده کنند، ایجاد چنین فضاهایی غنیمت محسوب می شد. تا اوایل دهه 80 نشر کودک و نوجوان و بخش های جانبی آن بسیار گسترش یافت و فرصت محدودی برای خانواده ها محسوب می شد. از دهه 80 به بعد این بخش به ویژه بخش جانبی آن بسیار کمرنگ شد.

وی تاکید کرد: نمایشگاه در ذات خود در پی فروش نیست چراکه، نامش نمایشگاه است نه فروشگاه؛ از این رو، باید اصالتا به بخش نمایشگاهی توجه کنیم و نباید فروش به این بخش غلبه پیدا کند. اما امروزه، شاهد هستیم که به ویژه در زمینه نشر کودک بخش فروشگاهی پررنگ تر شده و بخش فرهنگی این رویداد از کودک گرفته شده است. لازمه حل این معضل این است که به ناشران کودک و نوجوان با ضابطه مندی مجوز داده شود. اما متاسفانه طبق قوانین، شرایطی وجود دارد که اگر ناشری واجد آنها بود می تواند به راحتی مجوز بگیرد؛ همچنین شرایطی ایجاد شده که اکنون تعداد کتاب های نامناسب افزایش یافته است و ناشران حرفه ای کودک و نوجوان در اقلیت قرار گرفته اند.

فریدون بیان کرد: این موارد در کنار مسائل اقتصادی و کمرنگ شدن دغدغه های حوزه کودک دست به دست هم دادند و امروز به جایی رسیده ایم که کتاب های ترجمه در بازار افزایش پیدا کرده است و فضا را تحت تاثیر خود قرار داده و هیچ آسیب شناسی هم پیرامون آن صورت نمی گیرد. البته ویژگی مثبتی که در این جهت وجود داشت، واگذاری بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب به بخش خصوصی بود که منجر شد حداقل با این وضعی که داریم، فضای کودک نشاط خاصی بگیرد. چراکه، کشوری که می خواهد پیشرفت کند، دولت نمی تواند به تنهایی بار فرهنگی آن را بر دوش بکشد و برای پیشبرد اهداف در این زمینه به نیروهای انسانی متخصص نیاز داریم.

اجرا کردن آیین نامه بسکمک از مسائل را حل می کند

قدیانی در رابطه با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران گفت: امیدواریم این نمایشگاه به سمت وسویی حرکت کند که همه ناشران اعم از تک کتابی و ناشرانی که سالانه هزار کتاب منتشر می کنند را گرد هم جمع کند؛ چون در این بستر محدودیت فضا وجود ندارد.

وی افزود: ضمن این که، شاهد بودیم در نمایشگاه های فیزیکی آیین نامه های گذشته اصلاح می شد اما، اجرا نمی شد. در حالی که وقتی آیین نامه چه درست و چه غلط تدوین شده اجرا کردن آن بسکمک از مسائل را حل می کند. اکنون که در دوره شیوع کرونا وام های دولت مطرح است باید تفاوتی بین ناشران کوچک و حرفه ای قائل شوند تا فعالان این حوزه تکلیف خود را بدانند و دچار دوگانگی نشوند.

تاثیرگذاری امور فرهنگی به بستری بلندمدت نیاز دارد

فریدون در ادامه، با بیان این که باید در این حوزه آسیب شناسی کرده و بعد سیاست گذاری کرد، گفت: برای کسب نتیجه مطلوب لازم است اهداف را تعیین و سپس راهبردهای رسیدن به اهداف تعیین شود. ضمن اینکه، تاثیرگذاری امور فرهنگی به بستری بلندمدت نیاز دارد. بنابراین، اگر در حوزه کودک و نوجوان به ماجرا عمیق نگاه نکرده، سیستماتیک نیندیشیم و آسیب شناسی نکنیم یک نسل را از دست خواهیم داد.

وی اظهار داشت: وظیفه دولت است که از کارشناسان با تجربه، آگاه و متخصص کمک گرفته و برنامه ریزی صحیحی را انجام دهد. حال که کرونا ما را به این سمت کشانده که نمایشگاه مجازی برگزار کنیم باید از خودمان بپرسیم که آیا فقط می خواهیم چالش های فیزیکی را حل کنیم یا مسائل فرهنگی هم مدنظرمان است؟ چون این دو موضوع از هم مجزاست. باید بررسی کنیم که چه هدفی را قرار است دنبال کنیم؟

فریدون بیان کرد: در همه کشورهای جهان به بخش کودک اهمیت ویژه ای می دهند چون آینده سازان و سرمایه های یک کشور بچه ها آن هستند. با توجه به اهمیت این موضوع باید از مسوولان مربوطه پرسید آموزش و پرورش، رسانه ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تحقق این امر چه کاری کرده اند؟ اکنون در کشور، بچه ها چقدر به اینترنت و خرید کتاب دسترسی دارند؟ تجربه نشان داده والدین جلد را نگاه کرده و کتاب را انتخاب می کنند بدون اینکه هیچ اطلاعی از محتوای آن داشته باشند. نتیجه می شود اینکه هیچ یک از آثار برگزیده نمایشگاه ها در زمره پرفروش ها قرار نمی گیرند.

وی با تاکید بر اینکه برگزاری نمایشگاه مجازی تنها مسائل بخش فیزیکی نمایشگاه کتاب را حل می کند، گفت: در حوزه کودک و نوجوان باید بررسی شود که آیا کودک و نوجوان امکان دسترسی به کتاب در فضای مجازی و حقیقی را دارند؟ والدین آنها چنین فرصتی را دارند؟ والدین قدرت تشخیص کتاب خوب را دارند؟ اگر این مسائل حل شود، می توان نمایشگاه مجازی کتاب را در کل سال برگزار کرد، اما این اقدام مشکل کودک را رفع نمی کند.

فریدون اظهار کرد: در بخش کتاب، بچه ها را رها کرده ایم. بر مدیران واجب است برای رفع این مشکل سیاستگذاری کنند. تولید کتاب خوب و در دسترس قرار دریافت آن موضوع مهمی است که باید بررسی شود. از نظر تولید محتوا برای بچه ها هیچ چیزی کم نداریم اما چرا کتاب های ترجمه ای بر بازار غلبه پیدا کرده است. چرا کتابفروشی تخصصی برای بچه ها وجود ندارد؟ مسئولان فعال در این حوزه قطعا با اخلاق و آگاه هستند اما باید متوجه باشند که زمینه فرهنگ با کار اداری سروکار ندارد.

نمایشگاه مجازی کتاب تهران ما را به استانداردهای لازم می رساند

قدیانی پیرامون این مقوله، با بیان اینکه به عنوان کسی که 59 سال در حوزه کتاب کودک فعالیت، کار و زندگی کرده ام گفت: معتقدم می توانیم با حمایت فضای مجازی به استانداردهای لازم برسیم. جهان در حال حرکت به این سمت و سو است و بچه ها ما هم باید فعالیت در این بستر را یاد بگیرند. در نمایشگاه فیزیکی نیز همه بچه ها حضور نداشتند و والدین برایشان تصمیم می دریافتد. بنابراین، به عقیده من اگر استانداردهای لازم رعایت شود و به آیین نامه های موجود با دقت و شفافیت عمل شود می توان از این فضا بهره برد.

وی افزود: نمایشگاه جذابیت دارد و همه می خواهند به نوعی خودشان را نشان دهند. در اینجا کار به جایی می رسد که ناشران حرفه ای و استخوان دار از حضور در این فضا پشیمان می شوند. امروز بحث شیوع کرونا مطرح است و امکانات دیگری هم در کشور نداریم. بنابراین، حداقل می توانیم با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران و حمایت از آن به موفقیت هایی دست پیدا کرده و حتی این بستر را به صورت دائمی اجرا کنیم.

قدیانی اظهار کرد: برای کسب استانداردهای لازم باید از ناشران حرفه ای کمک بگیریم. باید امنیت در نمایشگاه مجازی برقرار شده و آمار صحیح از سوی مراجع رسمی ارائه شود. امنیت اطلاع رسانی در این حوزه باید روشن و شفاف باشد. امنیت فعالان کتاب کودک باید تامین شود و اگر بناست بعد از کرونا به نمایشگاه فیزیکی بازگردیم، مسئولان مربوطه باید اصلاح آیین نامه را در دستور کار خود قرار دهند.

او ادامه داد: با شیوع و گسترش ویروس کرونا فعالیت در فضای مجازی و فروش اینترنتی بسیار مطرح شده است. در داخل ایران هم بسکمک از علاقه مندان در کسب و کارشان به صورت پراکنده از این بستر استفاده می کنند. در حوزه فروش کتاب هم در یک سال و اندی که با حضور کرونا گذشت نقش مثبت فضای مجازی تعیین شد. از سوی دیگر، بحث آموزش بچه ها هم رفته رفته به سمت بهره گیری از این فضا در حرکت است.

این ناشر حوزه کودک افزود: بنابراین، می توان فضایی فراهم کرد که به جای فیلم، کارتون و بازی های رایانه ای آرام آرام به سمت مطالعه کتاب در فضای مجازی برویم. به ویژه کسانی که به کتاب فیزیکی دسترسی ندارند می توانند از این فضا بیشتر بهره ببرند. در هرحال هر کدام از این فضاها کارکردها و جایگاه خاص خودشان را دارند. اما این فرصتی برای بچه ها و خانواده هایشان است که از این فضا استفاده کنند. ضمن اینکه نقش اطلاع رسانی و تبلیغات در این حوزه را نباید نادیده بگیریم.

فضای مجازی نمی تواند جایگزین فضای فیزیکی شود

رئیس انجمن ناشران کودک و نوجوان در ادامه با بیان این که همه این فضاهای موجود با هم همپوشانی دارند و هیچ یک نمی تواند جای دیگری را بگیرد، تاکید کرد: این بستگی به مخاطب دارد که ببیند به کدام یک از این فضاها دسترسی دارد. باید آنقدر تنوع ایجاد کنیم که به مخاطب حق انتخاب دهیم. اما مهم است که این فعالیت هدفمند بوده و اینگونه نباشد که به صورت جزیره ای اقداماتی صورت گیرد. چراکه، ناهماهنگی و بی برنامگی معضل این بخش است.

عبدالعظیم فریدون در سرانجام گفت: لزوم وجود مدیریت کلان در این حوزه موضوع مهمی است. ضمن اینکه اطلاع رسانی به بچه ها از طریق رسانه ها، آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بهره گیری از همه امکانات موجود باید در دستور کار قرار گیرد؛ اطلاع رسانی در این حوزه به گونه ای باشد که همه علاقه مندان بتوانند از این فضا بهره برداری کنند.

نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از اول بهمن آغاز و تا ششم بهمن ماه ادامه خواهد داشت.