دیلیپ کومار؛ آهنگساز بزرگی که با اسلام، ای. آر. رحمان شد
به گزارش سفر به آنتالیا، وب سایت موسیقی ما: آی.آر. رحمان حالا در ایران، آهنگسازِ شناخته شده ای است؛ او آهنگسازِ فیلم محمد رسول الله به کارگردانی مجید مجیدی شد و حالا دومین تجربه اش را با این کارگردانِ دنیای در فیلم آن سوی ابرها ترجمه نموده است. دیلیپ کومار که بعد از آنکه به اسلام گروید، نامش را به آی. ار. رحمان به معنای در امانِ خدا تغییر داد، از نوجوانی در زمینه موسیقی فعالیت کرد؛ ابتدا موسیقی همه پسندِ هندی ساخت؛ بعد برای تبلیغات تلویزیونی اثر نوشت و بعد از آن به آهنگسازی فیلم روی آورد و در این زمینه آن چنان پیروز شد که حاصلش سیزده جایزه فیلم فیر، چهار جایزه ملی فیلم هند، یک جایزه بفتا، یک جایزه گلدن گلوب و دو جایزه اسکار شد و مجله تایم در سال 2009 او را در فهرست تایم 100 به عنوان یکی از صد فرد تأثیرگذار در دنیا معرفی کرد.
او مهمانِ جشنواره دنیای فیلم بود و روزهای پرکاری را پشتِ سر گذاشت. مسترکلاس و مصاحبه مطبوعاتی و نشست پرسش و پاسخ، با همه اینها فرصتِ کوتاهی برای گفت وگو با سایت ما دست داد تا رحمان با گشاده رویی که خصوصیتِ هندی هاست با حوصله و با وجود تمام خستگی هایش به سوالات پاسخ دهد. ...
آقای رحمان، در این سال ها چهره های بسیاری از موسیقی هند در دنیا معرفی شده اند؛ از راوی شانکار گرفته تا ولایت خان و پرویز شهیدخان که همین سال گذشته در ایران نیز به اجرای برنامه پرداخت. اما به نظر می رسد در حوزه موسیقی فیلم شما مهم ترین چهره موسیقی نه تنها در هند که در مشرق زمین هستید. موسیقی را چه طور آغاز کردید؟
پدر من موسیقی کار می کرد؛ اما مشوق اصلی ام برای فعالیت در این هنر، مادرم بود. او از کودکی به من می گفت که تو می توانی در این هنر، آدم بزرگی شوی و البته من بیشتر آن جمله را به عنوان مهر مادری تلقی می کردم تا خودم چنین تصوری داشته باشم. (خنده)
موسیقی را با نوازندگی آغاز کردید؟
بله، در دبیرستان یک گروه موسیقی داشتیم که من در آن کیبورد می نواختم. خیلی هم خوش می گذشت.
و بعد سراغ آهنگسازی برای تبلیغات تلویزیونی رفتید؟
بله.
چه طور این رخ داد؟
آن موقع استودیوهای خانگی زیادی در هند وجود داشت که به من یاری زیادی کرد. در واقع شکل گیری استودیوهای خانگی این آزادی را به من داد تا ایده هایم را محقق کنم و هر کاری که دوست دارم را انجام دهم. شاید همان دوران بود که موسیقی را بیش از پیش برایم جدی تر کرد. همان زمان در حوزه تبلیغات تلویزیونی کارم را آغاز کردم. در تبلغیات شما به عنوان آهنگساز 30 ثانیه فرصت دارید تا ایده هایتان را عملی کنید و این کار را سخت می نماید؛ اما من همان زمان هم کاری که می کردم را جدی می گرفتم.
و همین زمینه ای شد برای اینکه به موسیقی فیلم راه پیدا کنید.
بله، اولین کارگردانی که با او کار کردم، مانی راتنام بود. آن فیلم فرصت فوق العاده ای بود که در اختیارم نهاده شد. برای آن فیلم چندین ترانه نوشتم و فکر می کردم برای این کار هم باید به خلق لحظه ای دل نشین روی موسیقی فیلم تمرکز کنم و هم از لحاظ احساسی به آن معنا ببخشم.
برای همین هم تا آن مقدار پیروز شد و جایزه ملی جشنواره هند را گرفتید؟
من وقتی موسیقی آن اثر را می نوشتم، در یک مکاشفة شخصی و درونی بودم. این مسأله را در یک جلسه در همین جشنواره هم بیان کردم؛ داشتم درباره تصوف، معرفت و انرژی درون و بیرون کار می کردم. در واقع نوعی مراوده شخصی با خودم داشتم و اینکه چه طور می گردد در همه احوال به خدا توکل کرد، چه در مسائل تکنولوژیک و چه در مسائل موسیقی یا هر عرصة دیگری. بنابراین از پیروزیت آن اثر شگفت زده نشدم و احساس کردم این هم بخشی از بازی و سفر معرفتی ای است که در آغاز آن قرار داشتم.
آن مکاشفه به جایی رسید؟
هنوز هم اول همان راه هستم. (خنده)
به هر حال فعالیت های شما در زمینه موسیقی فیلم ادامه پیدا کرد تا دنی بویل در میلیونر زاغه نشین یک سکوی پرتاب جدی برای شما به عنوان آهنگساز فیلم شد. چه قدر با سینمای او آشنا بودید؟
هیچ آشنا نبودم. حتی وقتی قرار شد او را برای اولین بار ببینم، اسمش را در گوگل سرچ کردم! (خنده) بعد از آنکه او را دیدم، متوجه شدم که بسیار موسیقی را می شناسد و می تواند به من در ساخت موسیقی فیلم یاری کند که این اتفاق هم رخ داد. اصولاً وقتی کارگردان می داند چه می خواهد و شما را به همان سمت راهنمایی می نماید، یاری بزرگی به خلق اثر می نماید. همکاری با بویل برای من تجربه بسیار خوشایندی بود؛ ضمن اینکه او انسان بسیار شریف و از همه مهم تر دوست خوبی است.
قبل از ساخت موسیقی، فیلم نامه را می خوانید یا مثلاً در جریان ساخت اثر از صحنه های فیلم برداری تماشا می کنید؟
اگر بتوان فیلم نامه را خواند که خیلی خوب است؛ اما همواره این اتفاق نمی افتد و ما بعد از کامل شدن اثر، آن را می بینیم؛ اما من مدام در جریان ساخت فیلم با کارگردان به وسیله ایمیل در ارتباط هستم و سمپل ها را برایش می فرستم. مثلاً ممکن است کارگردانی بخواهد هر کاراکتر اثرش، موسیقی مخصوص خودش را داشته باشد و یا اینکه به احساسات اثر شدت دهد یا بیننده را در سطح دیگری از قصه همراه کند.
آهنگسازی برای کارگردانانی از ملیت های گوناگون با سلیقه های متفاوت و سبک فیلم سازی گوناگون، چه ویژگی هایی دارد؟ مثلاً وقتی برای دنی بویل موسیقی می نویسید، چه تفاوتی با زمانی دارد که قرار است برای فیلم مجید مجیدی اثری خلق کنید؟
ملیت قطعاً موثر است. من وقتی قرار بود برای فیلم پله موسیقی بسازم، هیجان زیادی داشتم. باید برای فیلمی از امریکای لاتین موسیقی می ساختم و بنابراین مدت ها وقت گذاشتم تا با سازهای برزیل بیشتر آشنا شوم و به نتیجه مطلوبی برسم. البته آن فیلم از یک منظر دیگر هم برای من هیجان انگیز بود. به هرحال اولین تجربه من در ساخت موسیقی برای فیلم های ورزشی بود. اما در ساخت موسیقی فیلم، یک مسأله اهمیت بسیار زیادی دارد؛ مهم نیست شما برای چه کارگردانی کار می کنید، مهم این است که او و خواسته هایش را بشناسید.
شما بخشی از یک جریان در ساخت فیلم هستید. ممکن است کارگردان، کاری مدرن از شما بخواهد یا کاری کاملاً سنتی. خیلی ها دل شان می خواهد موسیقی به احساس فیلم یاری کند و خیلی ها فقط می خواهند در یک آرامشی در جریان فیلم حضور داشته باشد. البته مسائل دیگری هم در این میان دخیل است؛ مثلاً ژانری که فیلم در آن ساخته شده است. شما در موسیقی فیلم های کمدی می توانید از موسیقی آشکارتری بهره ببرید.
و در این میان، بودجه تا چه مقدار سهیم است؟
خب خیلی وقت ها شما پول کافی دارید و می توانید تمام ایده هایتان را محقق کنید؛ اما گاهی این امکان وجود ندارد و به نظر من، این نکته اصلی است. شما نمی توانید به این بهانه که پول کافی وجود ندارد، موسیقی خودتان یا موسیقی خوبی نسازید. چاره ای وجود ندارد جز اینکه خلاقیت هایتان را شکوفا کنید. من موسیقی یک اثر را با یک ویولن نوشتم. البته این حرف من به این معنا نیست که کار کردن بدون بودجه اتفاق خوشایندی است. نه! همواره باید بودجه کافی وجود داشته باشد؛ اما خب گاهی این مسأله غیرممکن است.
ایده آقای مجیدی برای موسیقی فیلم محمد رسول الله و آن سوی ابرها چه بود؟
او می گفت موسیقی باید به حس لحظه هایی که در اثر وجود دارد، یاری و مخاطب را با خودش همراه کند. در آن سوی ابرها هم مسأله همین بود؛ اما در عین حال، تأکید داشت که موسیقی کاراکتر خودش را داشته باشد.
منظورتان را متوجه نمی شوم.
یعنی نه فقط روی تصاویر بنشیند که شخصیت مستقلی داشته باشد.
پیش از اینکه مجیدی به شما سفارش ساخت موسیقی فیلم را بدهند، اصلاً او را می شناختید؟
فیلم به رنگ خدا را دیده بودم که شخصیت اصلی اش یک نوجوان نابینا بود.
فیلم را دوست داشتید؟
خیلی زیاد. فیلم بسیار لطیفی بود. ما هندی ها ایشان را خیلی خوب می شناسیم. در واقع فیلم های ایشان الگوی بسیاری از فیلم سازان مستقل هندی بوده است. من اما فیلم های ایرانی بسیاری دیده ام و از میان کارگردانان ایرانی جز آقای مجیدی -که با او کار نموده ام- سینمای مخملباف و کیارستمی را بسیار دوست دارم.
همکاری با آقای مجیدی چه طور شکل گرفت؟
یک ایمیل برای من آمد که آقای مجیدی تمایل دارد موسیقی اثری درباره حضرت محمد (ص) را شما بسازید.
بعد؟
هیجان زده شدم؛ چون همان طور که گفتم، آقای مجیدی را می شناختم و می دانستم که ایشان کارگردانی بزرگ است که چندین نسل از فیلم سازان هندی را تحت تأثیر خود قرار داده؛ اما از آن مهم تر، ساخت موسیقی برای فیلمی درباره پیامبر اسلام بود. می دانید من به حضرت محمد (ص) عشق می ورزم.
در جریان ساخت فیلم حضور داشتید؟
یک بار رفتم و حساسیت های ایشان برای من بسیار تحسین آمیز بود. خب خیلی از بزرگان سینمای دنیا در آن پروژه حضور داشتند. هنوز هم فکر می کنم بزرگ ترین شجاعت زندگی ام ساخت موسیقی برای این اثر بود.
و همکاری چه طور بود؟
خب مثل هر تجربه دیگری، ابتدا ایشان را محک زدم تا بدانم چه موسیقی ای را دوست دارد. برایش نمونه های موسیقی از آهنگسازان بزرگ می فرستادم، چون قرار بود کار ارکسترال باشد. مدتی طول کشید تا سلیقه اش را بشناسم و بعد از آن، دیگر کار آسان پیش رفت. می دانید من عمده کارم را با یک کیبورد و کامپیوتر انجام می دهم. نمونه ها را برای ایشان فرستادم و بعد از اینکه موافقت خودشان را اعلام کردند، آن را ضبط کردیم.
و در آن سوی ابرها چه اتفاقی افتاد؟
این همکاری قطعاً برای من راحت تر بود؛ چون با فضای ذهنی مجیدی به عنوان کارگردان آشنا شده بودم و سر صحنه های فیلم برداری هم بودم. اما باز هم کار خیلی آسان نبود، چون ایشان کارگردان سخت گیری است. (خنده)
و از نتیجه راضی هستید؟
بله، فکر می کنم کار خوبی شد.
معمولاً در ایران، آهنگسازان آخرین افرادی هستند که به پروژه می پیوندند و همین هم مسائل زیادی برای کار به وجود می آورد. مسئله ای که قطعاً برای شما وجود ندارد.
اتفاقاً ما هم بسیار با این مسأله درگیریم! شده که من برای کاری تنها ده روز فرصت داشته ام که خب معمولاً از کسان دیگری هم برای ساخت موسیقی اثر یاری می گیریم!
بعد از ساخت موسیقی، با این روبرو شده اید که کارگردانی موسیقی شما را دوست نداشته باشد؟
بله، طبیعی است و من سعی می کنم تغییراتی که او می خواهد را اعمال کنم.
و بالاخره اینکه آن همه پیروزیت برای میلیونر زاغه نشین را تصور می کردید؟
سیستم جشنواره ها و جایزه ها بسیار پیچیده است و به خیلی چیزها بستگی دارد؛ حتی به اینکه فیلم در چه زمانی پخش می گردد. نمی دانم اگر امریکا در آن سال دچار بحران مالی به آن شکل نبود، باز هم آن اثر تا این مقدار مورد توجه قرار می گرفت یا نه.
پ
منبع: برترین ها